[powerkit_alert type=”info” dismissible=”false” multiline=”true”]
Bitkiler nasıl ürer kısaca, çiçekteki erkek ve dişi gametlerin kaynaşması yoluyla eşeyli olarak çoğalırlar. Eşeysiz üreme ise gövde, kök ve yapraklar yoluyla gerçekleşebilir.
[/powerkit_alert]
İki tür bitki üremesi vardır: eşeyli ve eşeysiz. Eşeyli üreme, erkek polen ve dişi yumurtalık germ hücrelerinin, her iki ebeveynin genlerini miras alan yeni bir organizmada kaynaştığı insan üremesine benzer. Bitkinin cinsel üreme organı çiçektir. Eşeysiz üreme, saplar, kökler ve yapraklar yoluyla vejetatif üreme olarak adlandırılabilir. Esasen, ana bitki parçalarından birinden (kökler, gövde veya yapraklar) yenilenir.
Hem eşeyli hem de eşeyiz üreme yöntemlerinin kendi avantajları vardır. Eşeyli üremede, yeni oluşan bitki, değişen ortamlara uyum sağlamada kendisine avantaj sağlayan genlerin bir kombinasyonudur. Ayrıca bazı genlerin baskın, bazılarının çekinik olması nedeniyle bazı hastalıkların bulaşmasını önleyebilir. Eşeysiz üreme, çiçekli olmayan türlerde daha hızlı ve belki de tek üreme yöntemidir. Eşeysiz üreme esasen ana bitkinin klonlanması olduğundan, çiftçiler genetik anormalliklerin olmamasını sağlamak için üreme için sağlıklı bir bitki seçip çoğaltabilirler.
Eşeyli üreme
Çiçek dört kısımdan veya parçadan (kaliks, korolla, androecium ve gynoecium) oluşur. İlk kısım, yeşil çanak yaprakları olan kalikstir. İkinci kısım, yaprakları içeren taçtır. Yapraklar, üremeye yardımcı olan arılar ve diğer böcekler gibi tozlayıcıları çekmek için parlak renklidir. Yapraklar ayrıca doğrudan üreme ile ilgili iki iç kıvrımı da tutar. Üçüncü kısım, bitkinin erkek üreme kısmı olan androecium’dur. En içteki sarmal, bir bitkinin dişi üreme kısmı olan gynoecium’dur.
Androecium (Erkek Organ)
Erkek organ, filament adı verilen bir tüpten ve anter adı verilen şişmiş bir uçtan oluşan bir organ demeti içerir. Anter polen taneleri içerir. Olgunlaştıktan sonra polen taneleri çiçeğin dişi üreme kısmına ulaşmak için patlar.
Gynoecium (Dişi Organ)
Dişi organ, yumurtalığa ulaşan tüpten (stil) oluşan yapıyı içerir. Stilin şişmiş ucu, polen tanelerini içeren stigmadır. Yumurtalıklar, tohumlara dönüşen ovüller içerir.
Tek eşeyli çiçekler
Tek eşeyli bitkiler, üreme organlarından sadece (ercik veya pistil) birini içerir. Papaya, mısır ve salatalık tek eşeyli çiçek örnekleridir. Aynı bitki hem erkek hem de dişi tek eşeyli çiçeklere sahip olabilir. Tam çiçek olarak adlandırılan çiçekler hem erkek hem de dişi gametler içerir.. Tam çiçek örnekleri arasında güller, petunyalar ve hardal bitkileri bulunur.
Tozlaşma
Polenin erkek organdan bir çiçeğin dişi organına aktarılmasına tozlaşma denir. Döllenme sırasında polenlerin erkek ve dişi germ hücreleri birleşerek bir zigotu meydana getirir. Bu zigot, küçük bir embriyoya dönüşür ve daha sonra bir tohum haline gelir. Tohum çimlenerek bir bitkiye dönüşür. İki tür tozlaşma vardır – kendi kendine tozlaşma ve çapraz tozlaşma.
Kendi kendine tozlaşma: Anterin polen tanesi aynı çiçeğin veya aynı bitkinin başka bir çiçeğinin stigmalarına düşerse buna kendine tozlaşma denir.
Çapraz tozlaşma: Bir anterin polen tanesi aynı türden başka bir bitkinin çiçeğinin dişi organına düştüğünde buna çapraz tozlaşma denir.
Tozlayıcılar: Kuşlar, böcekler, hayvanlar, su ve rüzgar, bitkilerin üremesine yardımcı oldukları için “tozlaştırıcı” olarak adlandırılır. Rüzgar ve su yardımıyla polen taneleri diğer bitkilere taşır. Kuşlar ve böcekler çiçeğin rengine ve kokusunun cazibesine kapılır. Bir çiçekten diğerine uçarken polen zerreleri vücutlarına yapışırarak diğer çiçeklere taşınır.
Eşeysiz üreme
Eşeysiz üreme, bir türün en iyi bitkisini klonlamamızın yoludur. Bartlett armudu (1770) ve Tasty elma (1870) hala aynı kalitede ürün üretmek için eşeysiz olarak çoğaltılmaktadır. Vejetatif çoğaltma, ana bitkinin yaprakları, gövdeleri veya kökleri yoluyla bir çoğaltma şeklidir. Eşeysiz üreme, kesme, aşılama ve katmanlama yoluyla yapay olarak da yapılabilir.
Tatlı patatesler, dahlias ve kuşkonmaz yumrular yoluyla ürerler. Bu tür bitkilerin kökleri, uygun koşullar altında yaprak filizleri oluşturabilen tomurcuklar bulundururlar. Patates ve zencefil, meyvelerinde bulunan küçük tomurcuklar ile çoğaltılır. Bryophyllum yaprak kenarları boyunca çoğalır. Bir yaprak nemli toprağa düşerse, ondan yeni bir bitki çıkabilir. Çilek ise saplarla çoğalır. Kaktüsler gibi bitkiler, ana bitkiden bir parça ayrıldığı o parçadan çoğalabilir. Ayrılan kısım daha sonra kendi hayatına başlar. Bu şekilde vejetatif çoğaltma ile üretilen bitkiler, ana bitkilerinin tam bir kopyasıdır.
Eşeyli ve eşeysiz üreme, bitkilerin olumsuz koşullar altında türlerini sürdürmek için kullandıkları farklı yeteneklerdir. Çiçekli bitkiler, farklı tozlayıcıları çekerek eşeyli üremeyi kullanır. Çiçeksiz bitkiler, tomurcukları oluşturan ve özdeş kopyalar üreten gövdelere, yapraklara ve köklerine güvenirler!
Referanslar
- https://courses.washington.edu/bot113/summer/WebReadings/PdfReadings/PLANT_REPRODUCTIVET_SYSTEMS.pdf
- https://ucmp.berkeley.edu/glossary/gloss6/asexual.html
- https://extension.umaine.edu/gardening/manual/propagation/plant-propagation/
