İçindekiler
Dağlar, türlerin birbirinden uzaklaşmasına neden olan ve biyoçeşitlilik oluşmasına yardımcı olan fiziksel ayırıcı engellerdir.
Doğada yürüyüşe çıktığınızda, etrafınızdaki vahşi yaşamı muhakkak fark edersiniz. Ağaçlarda kuşlar, küçük göletlerde kurbağalar, kayaların altında saklanan böcekler… En vahşi yaşamı nerede göreceğinizi hiç düşündünüz mü? Düz bir zemindeyken daha fazla vahşi yaşam görecek miyim, yoksa tepelerde ve dağlarda daha fazla çeşitlilik var mı?
Farklı ekosistemlere bakarsanız ve onları karşılaştırırsanız, engebeli arazinin daha çeşitli olduğunu göreceksiniz. Biyoçeşitlilik noktalarına bakarsanız, çoğunun tepelik ve dağlık noktalarda yoğunlaştığını görürsünüz. Hindistan’ın Batı Ghats’ı, Güney Amerika’nın And Dağları ve Meksika’nın Madrean Pine-Oak Woodlands’ı, yaşam çeşitliliği açısından zengin bu noktalardan bazılarıdır.
Biyoçeşitlilik nedir?
Gezegenimizde birçok canlı var ve bunlar dünya çapında eşit olmayan bir şekilde dağılmış durumda. Bazı bölgelerde çok sayıda tür bulunurken, diğerleri çok az sayıdadır. Biyoçeşitlilik, bir bölgedeki hayvanlar, bitkiler, mantarlar vb. dahil olmak üzere farklı yaşam türlerini ifade eder.
Ancak bir bölge nasıl daha fazla biyolojik çeşitlilik elde eder? Bu sorunun basit cevabı, yeni türlerin oluşumu olarak tanımlanan türleşmedir. Bir bölgenin biyolojik çeşitliliği, yeni türlerin sayısı ile artar. Biyoçeşitlilik gezegenimiz ve sağlığı için önemlidir, bu nedenle biyoçeşitliliği neyin etkilediğini anlamak önem bir konudur.
Biyoçeşitliliği ne oluşturur?
Bilim insanları bir zamanlar yaşamın zamanla daha çeşitli hale geldiğine inanıyorlardı. UCLA ve UC Berkley’deki bilim adamları tarafından yapılan araştırmalar, durumun böyle olmadığını göstermiştir. Aslında, biyoçeşitliliği artıran başka birçok faktör vardır. Bir ekosistemin nemi, mevcut doğal kaynaklar ve güneş ışığı miktarı biyoçeşitliliği etkileyen faktörlerdendir.
Bilim insanları ayrıca dağlar gibi “dinamik manzaraların” çeşitliliğe katkıda bulunduğuna inanıyor… Bunun sebebi ise!
Tabi ki Allopatrik türleşme!
Allopatrik Türleşme nedir?
Dünyanın fiziksel koşulları farklılaştığında canlılar birbirinden ayrılır. Bir dağın oluşumunu hayal edelim. Çeşitli tektonik faaliyetler sonucunda, ovanın ortasında bir dağ silsilesi oluşmaya başlar ve dağın her iki tarafında aynı türden iki ayrı popülasyon bırakır.
Zamanla, bu iki popülasyon birbirinden farklılaşır. Farklı fiziksel veya biyokimyasal özellikler geliştirirler. Sonunda, kuşlarda yaygın olarak görülen bir fenomen olan tamamen farklı iki tür haline gelirler.
Fakat niçin ayrı türler oluşturuyor?
Bu doğal çatlaklar oluştuktan sonra, dağın her iki tarafında yeni “nişler” oluşturan farklı koşullar meydana gelecektir. Niş, bir canlının ekosistemdeki rolüdür. Basitçe söylemek gerekirse, bir organizmanın “uzmanlaşması” dır. Bu kavramı basitleştirmek için bir örnek verebiliriz.
Yağışlı mevsimde, dağın bir tarafında diğerinden daha fazla yağmur yağar. Daha fazla yağmur alan taraf, daha yağışlı iklimlere adapte olmuş canlılara sahip olacaktır. Dağın diğer tarafındaki canlılar, biraz daha kurak koşullara uyum sağlamış olacaktır.
Allopatrik türleşmeye neden olan tek dağ örneği değildir. Güney Amerika’daki And Dağları’ndan denizin altındaki dağlara kadar geniş bir alanda bu olaylar gözlemlenebilir.
Denizler içinde bulunan dağlar, çevreleyen deniz tabanına göre yüksek rakımlı alanlardır ve son yapılan çalışmalar, bu tür alanlarda allopatrik türleşmenin kanıtlarını göstermiştir. Denizler içinde bulunan dağlar, besinleri taşıyan ve birçok hayvanı çeken akımların yönünü de etkiler. Deniz dağları ayrıca iki popülasyon arasında fiziksel bir engel görevi görebilir.
Dağlar Biyoçeşitliliği başka nasıl destekler?
Dağlar sadece fiziksel engel olmaktan çok daha fazlasıdır. Sadece popülasyonları ayırmazlar ve türleşmeye neden olmazlar. Dağlar ayrıca nehirlerin ve havzaların oluşumuna da sebep olurlar. Bunun iki mükemmel örneği Amazon Yağmur Ormanları ve Sundarbans.
Amazon yağmur ormanları, Andes sıra dağlarından etkilenir. Aynısı Himalayalar ve Sunderbans için de geçerlidir. Fakat bu durum biyolojik çeşitliliği tam olarak nasıl etkilerler ? Bunu anlamanın en iyi yolu, bir sıra dağların nehirlere ve yan kollara nasıl yol açtığına bakmaktır.
Dağlar aynı zamanda çok sık yağmur yağan yerlerdir. Bu alanlardaki yağışlar birikerek birçok nehir ve kol oluşturur. Nehirler, ülkenin farklı bölgelerine su taşır ve yüksek biyolojik çeşitlilik alanları oluşturmaya yardımcı olur. Çünkü su hayatta kalmak için en önemli araçtır. Belirli bir yerde ne kadar çok su varsa, bir türün orada gelişmesi o kadar olasıdır. Bu daha fazla niş yaratır.
Diğer birçok faktörle birlikte irtifa değişiklikleri, biyolojik çeşitlilik artmasına sebep olabilir. Bu fenomeni incelemek, gezegenimizdeki yaşamın geleceği ve onu nasıl koruyacağımız hakkında bilgi edinmemize yardımcı olabilir!
Referanslar
- https://www.nature.com/articles/ngeo174
- https://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.1001381
- https://www.iucn.org/asia/countries/india
- https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/627905
